Ông Vương Quốc Tú từng là nông trường viên của đội Sao Đỏ thuộc Nông trường Thống Nhất nay là hộ nhận khoán của Cty TNHH bò sữa Thống Nhất - Thanh Hóa (đơn vị 2 thành viên) lo lắng liệu rồi đây có phải đóng thuế thay cho DN khi canh tác ngay trên chính mảnh đất từng được mang tên mình?

Đó còn là chỉ dấu khẳng định sự thành công của chính quyền mỗi tỉnh.

Vậy nhưng, rất nhiều lãnh đạo địa phương cùng những người trong cuộc khi chúng tôi tìm hiểu đều tỏ rõ sự băn khoăn, cẩn trọng.

Đừng đẩy nông dân ra đứng đường

Thực tế tìm hiểu cho thấy, có rất nhiều vấn đề đặt ra song hành cùng quá trình sắp xếp, chuyển đổi đất đai nói chung và nông, lâm trường (NLT) nói riêng.

Ông Nguyễn Tiến Sinh, Phó trưởng đoàn ĐBQH tỉnh Hòa Bình, lo ngại trước việc tài sản của Nhà nước bị thâu tóm mà công nhân nông trường trở thành người làm thuê trên chính mảnh đất do họ gây dựng nên để rồi quyền lợi bị chiếm dụng, thậm chí rơi vào cảnh phát canh thu tô...

“Có trường hợp, NLT bán lại cổ phần cho cổ đông không phải người lao động. Vậy là, quyền sử dụng đất của Nhà nước đã bị chuyển thành quyền sử dụng của một nhóm cổ đông”, ông Sinh nói.

Dẫn chứng điều này, ĐB Nguyễn Tiến Sinh cho hay: Một Cty ở Tây Bắc, trước đây nông trường viên nhận khoán với nông trường - là DN của Nhà nước; sau khi chuyển đổi thành Cty, nay người lao động lại tiếp tục nhận khoán nhưng là làm thuê trên đất của Cty tư nhân, vì vốn liếng đất đai đã cổ phần hóa. Vậy thì khi chuyển đổi, người dân được gì, Nhà nước được gì? Không những không được mà còn mất đi. Chúng tôi đi giám sát về cứ buồn mãi cho đến tận bây giờ.

Vẫn theo ĐB Nguyễn Tiến Sinh, việc chuyển đổi các NLT quốc doanh thành Cty cổ phần chỉ giống như biện pháp “hà hơi thổi ngạt”, còn nửa vời, nếu không muốn nói là bình mới rượu cũ.

Cũng về thực trạng nông dân mất đất, ĐBQH Chu Sơn Hà (Phó trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội) cho hay xã Ba Vì (huyện Ba Vì - Hà Nội) có 2.000 cử tri, 100% dân tộc ở đó là đồng bào Dao.

“Tôi đi giám sát rất đau lòng khi biết đồng bào không có đất SX phải đi sang làm thuê ở Trung Quốc, đối mặt với rất nhiều rủi. Trong khi đó, đất ven vùng đệm của VQG Ba Vì thì lại giao cho các cá nhân, tổ chức ở nơi khác đến chứ lại không giao cho đơn vị sở tại", ĐB Hà bày tỏ.

Đồng tình với quan điểm này, ĐBQH Đỗ Văn Đương (TP.HCM) cho rằng, tích tụ đất đai là đúng nhưng làm thế nào để người nông dân không mất đất, không bị đẩy ra đứng đường thì phải tính toán kỹ, thận trọng, không thể làm ồ ạt được.

ĐB Đỗ Văn Đương phần nào lo ngại DN lấy đất, đưa vào SX chỉ phần nào, cái quan trọng liệu có phải chiếm hữu đất đai không?

“Chúng ta biết rằng toàn bộ tài sản của Nhà nước, mồ hôi công sức do lớp lớp các nông trường viên nghe theo tiếng gọi của Đảng đi xây dựng vùng kinh tế mới. Họ đã gây dựng nên bao nhiêu năm chẳng lẽ bị mất trắng khi không thể đáp ứng được yêu cầu SX công nghệ cao?”, ĐB Đương đặt câu hỏi.

Không vòng vo trước thực trạng giao đất, cho thuê đất trái thẩm quyền, sử dụng sai mục đích diễn ra lộn xộn như lâu nay, ĐBQH Nguyễn Sỹ Cương (Ninh Thuận) thẳng thắn nêu quan điểm, nếu không kiên quyết, minh bạch và tính toán hợp lý thì rất dễ xuất hiện một tầng lớp địa chủ mới làm bần cùng hóa người nông dân.

ĐBQH Đỗ Văn Đương (TP. HCM) cho rằng, đổi mới, sắp xếp kiểu gì thì cũng đừng đẩy nông dân ra đứng đường

Liệu có “bình mới rượu cũ”?

Thanh Hóa là một trong những tỉnh tiên phong đi đầu thực hiện việc đổi mới, sắp xếp các NLT. Cách mà địa phương này đã và đang làm là chuyển đổi các NLT thành Cty TNHH 2TV. Một số tỉnh ở phía Bắc cũng đang làm theo cách đó. Việc chuyển đổi này, hiện các đơn vị đã có đề án sắp xếp.

Điểm mấu chốt trong các đề án này chính là đất đai và việc làm của hàng ngàn con người. Hầu hết công nhân và hộ nhận khoán đất ở các Cty NLT đều gắn bó qua nhiều thế hệ.

Liệu mai này, lớp thế hệ đang có hợp đồng với Cty TNHH 2TV nghỉ chế độ thì quyền lợi của thế hệ kế tiếp được giải quyết ra sao? Gia đình họ sẽ sống bằng gì nếu không có đất để SX hoặc với việc sử dụng công nghệ cao, ít lao động thì những người chưa qua đào tạo sẽ sinh sống ra sao?

Nhiều hộ nhận khoán lo ngại rằng, đất được giao cho hộ dân SXNN trong khi Nhà nước đã miễn thuế nông nghiệp, còn DN thuê đất thì phải đóng thuế, không cẩn thận vẫn là “phát canh thu tô”.

Riêng đề án của tỉnh Hòa Bình cho thấy vấn đề sắp xếp số lao động dôi dư sau khi chuyển đổi đang là bài toán nan giải. Giải pháp mà đề án đưa ra là số lao động dôi dư này sẽ được giải quyết hưởng chế độ trợ cấp theo quy định hiện hành của Nhà nước (?!).

Rõ ràng, vấn đề cấp bách sau chuyển đổi mô hình hoạt động của các Cty chính là việc làm cho người lao động.

Ai cũng biết rằng, quy mô SX của các Cty TNHH 2TV sẽ rất lớn, hình thành các vùng SX chuyên canh, cánh đồng lớn được áp dụng công nghệ KHKT tiên tiến hiện đại, sử dụng nguồn nhân lực chất lượng cao, chuyên nghiệp. Và điều tất yếu sẽ xảy ra là khi nông nghiệp phát triển mạnh, công nghệ càng cao thì sẽ dư thừa một lượng lớn lao động.

Bài toán đó giải quyết ra sao nếu không có một lộ trình? Chẳng hạn đi kèm với việc hoàn thiện đề án, dự án thì cần triển khai ngay việc tổ chức đào tạo, học nghề cho nhóm đối tượng là công nhân, nông dân vùng bị ảnh hưởng dự án để khi triển khai đồng loạt thì những lao động này không bị bỡ ngỡ và có thể nhập cuộc ngay. Qua đó, nhà đầu tư có đủ thời gian đánh giá, lựa chọn, bố trí lao động ở những vị trí phù hợp.

Đây cũng là vấn đề quan trọng nhất được Hội đồng cơ quan thường trực sắp xếp, đổi mới Cty nông, lâm nghiệp (Bộ NN - PTNT) khi tiến hành thẩm định đề án của các địa phương đều đưa ra những yêu cầu DN phải cam kết. Đồng thời lưu ý, việc kinh doanh của các Cty TNHH 2TV chỉ tập trung vào SXNN, chăn nuôi chuyên gắn với KHCN, chế biến và tiêu thụ sản phẩm; không đầu tư vào sản phẩm và ngành nghề khác SXNN; không chuyển đổi mục đích sử dụng đất.

Có hành động được như những gì thể hiện trong các bản đề án được hoàn chỉnh thì may ra đây mới là cuộc cách mạng thực sự làm chuyển biến mạnh mẽ hoạt động Cty nông, lâm nghiệp, bằng không thì vẫn là “bình mới rượu cũ”, tệ hơn là tích tụ đất đai vào một số đối tượng mà thôi.