Nhãn Việt Nam được bày bán trong siêu thị ở Little Japan (Los Angeles) nhưng lại đóng gói và xuất khẩu từ Trung Quốc.

Hàng Việt phải mượn tiếng nhà sản xuất ngoại

Little Japan là một khu mua sắm, du lịch khá sầm uất ở thành phố sầm uất bậc nhất California. Hàng hóa ở đây phần lớn có nhãn mác của Nhật Bản (nhất là hàng thực phẩm, tiêu dùng, mỹ phẩm). Sản phẩm nước ngoài “lọt” được vào tới đây chủ yếu là hoa quả, gạo nhưng hầu hết xuất xứ từ Mexico, Thái Lan. Vì thế, khi nhìn thấy quả nhãn Việt Nam, tôi cảm thấy mừng như gặp... đồng hương.

Thế nhưng, nỗi vui mừng ấy nhanh chóng nhường chỗ cho sự hụt hẫng khi thấy hàng được đóng gói tại Trung Quốc. Vỉ nhãn tươi này có giá 6,99 USD/pound (hơn 15 USD/kg, tương đương 330.000 đồng/kg. Với giá lên tới cửa khẩu (chẳng hạn như Tân Thanh, Lạng Sơn) để đi đường vòng sang Trung Quốc trước khi xuất khẩu, có lẽ cả nông dân lẫn chủ hàng thu gom xuất khẩu chỉ đạt ở mức khoảng 30.000 đồng/kg, chưa bằng 1/10 giá bán ở đây.

Trên đường phố New York có khá nhiều quả mận (roi) ghi nguồn gốc là Việt Nam, nhưng chủ hàng cũng cho biết nhập qua Thái Lan, Trung Quốc. Ngay cả thanh long, loại hoa quả được xuất thẳng sang Mỹ khá nhiều, nhưng theo anh Nguyễn Minh- một chủ doanh nghiệp Việt kiều chuyên phân phối hàng nông sản, hoa quả vào khối khách sạn ở San Francisco- thì hầu hết đơn hàng anh nhập qua Trung Quốc, lý do đơn giản là hàng được bảo quản tốt hơn và vận chuyển nhanh hơn.

Theo Bộ NNPTNT, năm 2014, Việt Nam “cán đích” đưa 2.000 tấn thanh long sang Mỹ, nhưng Việt Nam và các nước Đông Nam Á nói chung vẫn xuất khẩu tới 80% sản lượng thanh long sang Trung Quốc (và được nhấn mạnh chủ yếu xuất qua đường tiểu ngạch). Từ đó, thanh long được xử lý nhanh (chiếu xạ) rồi lại tiếp tục lên tàu để sang Mỹ và nhiều thị trường khác.

Nói về việc hoa quả Việt Nam phải đi đường vòng sang Trung Quốc, anh Minh nhún vai cho rằng đó là chuyện đương nhiên. Theo anh Minh, tại Việt Nam, thanh long mất một thời gian từ nhà vườn tới công ty xuất khẩu, rồi đi đường biển mất ít nhất 15 ngày (trung bình từ 17-20 ngày), sau đó bán trong siêu thị mất 7-10 ngày. Tổng thời gian trái thanh long đến người tiêu dùng Mỹ mất khoảng 25 ngày, trong khi hiện nay với công nghệ bảo quản hiện đại, loại này cũng chỉ duy trì chất lượng tốt trong vòng 30-35 ngày.

“Trong khi đó, thương nhân Trung Quốc nhập hàng rất ráo riết, nhiều vùng hàng nông sản của Việt Nam họ xác định mua để chế biến xuất khẩu thì họ cử hẳn người đi thu mua hoặc đại lý đi thu mua, xử lý rất nhanh, vận chuyển nhanh và rút ngắn thời gian giao hàng”- anh nói.

Người trồng “ăn” ít, người chế biến “ăn” nhiều

Tương tự, hạt điều Việt Nam khá nổi tiếng trên thế giới. Theo Hiệp hội Điều Việt Nam, năm 2014 là năm thứ 9 liên tiếp Việt Nam dẫn đầu thế giới về xuất khẩu điều và là năm đầu tiên xuất khẩu được khoảng 306.000 tấn nhân điều, đạt giá trị xuất khẩu trên 2 tỷ USD. Thế nhưng, tại khu chợ trong nhà ga trung tâm của thành phố New York (Grand Central Market), tôi nhìn thấy hạt điều có ghi xuất xứ từ Việt Nam, nhưng nhà sản xuất lại là Eli Zabar ở Mỹ.

Với sản phẩm này, có thể thấy rõ ràng hàng Việt Nam được xuất thô cho các nhà chế biến chứ chưa thể lên ngay kệ siêu thị được. So sánh về giá thì sản phẩm qua chế biến của Eli Zabar được bán với giá 19,99 USD/pound (khoảng 44 USD/kg, tương đương gần 1 triệu đồng/kg), trong khi xuất khẩu điều nhân ở Việt Nam hàng loại tốt nhất mới được giá 9-10 USD/kg. Như vậy cả nông dân lẫn doanh nghiệp sơ chế điều nhân ở Việt Nam chỉ có phần tí ti lợi nhuận trong số 10 USD ít ỏi, còn nhà sản xuất thành phẩm và phân phối chiếm tới ¾ khoản tiền còn lại.

TS Lương Ngọc Trung Lập (Viện Cây ăn quả Miền Nam -Sofri) thừa nhận thực tế vẫn còn tình trạng xuất khẩu trái cây dưới nhãn mác và bao bì của khách hàng nước ngoài. “Mỹ là thị trường khó tính, chấp nhận trả giá cao nhưng luôn đòi hỏi rất nghiêm ngặt về tiêu chuẩn và an toàn vệ sinh thực phẩm. Vì thế, các nước có ưu thế vận chuyển hàng nhanh, tươi, an toàn thì sẽ có nhiều “cửa” vào Mỹ”.

Với các loại hoa quả chất lượng cao, trong khi Việt Nam loay hoay đi đường biển hay đường hàng không vì lý do giá cả (đi đường biển chi phí thấp nhưng thời gian dài, hầu hết hoa quả đã xuống cấp), thì theo anh Nguyễn Minh nhiều doanh nghiệp Trung Quốc sẵn sàng cho hàng đi máy bay: “Họ có đường bay thẳng nên chi phí hàng hóa vận chuyển hàng không có cao hơn nhưng không quá đắt đỏ như từ Việt Nam, đồng thời họ cũng bán được giá cao hơn”- anh Minh phân tích.

Với các loại hoa, quả chế biến của Việt Nam, anh Minh chia sẻ nếu chúng ta không đầu tư công nghệ chế biến thì những sản phẩm như hạt điều nói trên sẽ còn rất nhiều. Và lúc đó không thể “kêu” được ai khi miếng bánh thị phần chế biến chúng ta đã bỏ qua.