Ngay từ tháng 1/2015, sau khi Bộ Thương mại Mỹ (DOC) công bố kết quả thuế chống bán phá giá lần thứ 10 (POR10) với sản phẩm cá tra phi lê đông lạnh NK từ Việt Nam, với mức thuế gần 1 USD/kg, giá trị XK cá tra sang thị trường này đã giảm mạnh tới 23,5% so với cùng kỳ năm trước. Theo đà, tháng 2/2015, giá trị XK sang Mỹ giảm tiếp 19,4% so với cùng kỳ năm 2014.

Trong hoàn cảnh chịu mức thuế cao, cá tra Việt Nam lại không thể cạnh tranh nổi với cá rô phi tại thị trường Mỹ về nhu cầu và giá cả. Hơn nữa, đồng USD tăng mạnh khiến các nhà NK dè dặt mua hàng và đòi giảm giá bán, giá XK trung bình cá tra trong quý I/2015 giảm khoảng 5 cent so với cùng kỳ năm trước. Những khó khăn từ thị trường Mỹ, chiếm tới 22,2% tổng XK là nguyên nhân lớn kéo theo giá cá tra nguyên liệu trong nước giảm mạnh. Tính đến đầu tháng 8/2015, giá cá tra dao động ở mức 20.000-21.000 đồng/kg.

Giá trị XK cá tra sang thị trường lớn thứ 2 - EU giảm 15,8% và có khả năng sẽ tiếp tục chìm trong tăng trưởng âm nhiều tháng tới khiến DN XK sang thị trường này không nhiều mong đợi. Trong đó, giá trị XK sang thị trường Hà Lan giảm 4% (tính đến nửa đầu tháng 5/2015), sang Tây Ban Nha giảm tới 46,2% so với cùng kỳ năm ngoái.

Trái ngược với bối cảnh ảm đạm của thị trường Mỹ hay EU, tính đến hết tháng 6/2015, giá trị XK cá tra sang thị trường Trung Quốc - Hồng Kông đạt trên 70,19 triệu USD, tăng mạnh nhất trong top 10 thị trường XK hàng đầu của Việt Nam, tăng 50,7% so với cùng kỳ năm trước. Sự tăng trưởng liên tục tại thị trường này trong 6 tháng liên tiếp kể từ đầu năm làm thay đổi đáng kể XK cá tra trong thời gian này. Tính đến nay, Trung Quốc là thị trường XK lớn thứ 4 của cá tra Việt Nam (sau Mỹ, EU, ASEAN).

Dự báo trong năm 2015, thị trường Trung Quốc có thể chiếm 10% tỷ trọng kim ngạch toàn ngành cá tra nước ta. Điều đặc biệt là, khách hàng Trung Quốc không chỉ có nhu cầu về mặt hàng cá tra fillet, cá tra đông lạnh, chạo, chả… như những thị trường khác mà còn mua cả cá tươi, cá khô…. Nếu như các năm trước, những DN cỡ vừa khoảng 2 tháng mới xuất được 1 container loại 20 tấn sang thị trường Trung Quốc, thì mấy tháng đầu năm nay có DN đã xuất được 4-5 container/tháng sang thị trường này.

Tuy nhiên, các DN chế biến và XK cá tra cần chú ý để tránh lặp lại vấn đề mà nhiều ngành hàng khác đang mắc phải, đó là quá lệ thuộc vào thị trường Trung Quốc. Nhiều chuyên gia cảnh báo, thị trường Trung Quốc hấp dẫn, có thể coi là ăn hàng dễ dãi, thu mua đủ loại, giá cao, đơn hàng luôn tăng… nhưng làm ăn với họ phải thận trọng vì đối tác sẵn sàng hủy cam kết hợp đồng; Hàng ra biên giới mà đối tác phía Trung Quốc đổi ý không mua hoặc cố ý làm lơ buộc DN phải hạ giá thì thua lỗ; Mặt khác, chính sách giao thương của nước này thường không ổn định, dễ dàng thay đổi sẽ tạo ra nhiều rủi ro cho DN.